Το φυτό ενσέτε, αντίδοτο στη πείνα;

Η ίδια η φύση και η παραδοσιακή διατροφή κάποιων φυλών της Αιθιοπίας ίσως έχει δώσει την απάντηση στη πείνα. Το ταπεινό ενσέτε έχει σώσει εκατομμύρια από το λιμo. Ίσως είναι η ελπίδα που εκατομμύρια άνθρωποι περιμένουν για να τους δοθεί η ευκαιρία να επιζήσουν από τον κίνδυνο του λιμού. Ένα ταπεινό φυτό που στα περισσότερα μέρη δεν καλλιεργείται καν αλλά φυτρώνει άγριο, θεωρείται από κάποιους η σωτηρία.

Κι αυτοί είναι οι αγρότες στη νότια Αιθιοπία που λένε πως δεν ανησυχούν για τη πείνα που απειλεί εκατομμύρια συμπατριώτες τους. Εκείνο που τους παρέχει αυτή τη σιγουριά είναι το πολύ γνωστό σε όλη την ανατολική και νότιο Αφρική, αφού φυτρώνει οπουδήποτε στα υψίπεδα, ενσέτε, γνωστό και ως αβυσσινιακή μπανανιά ή ψευδό μπανανιά, ένα φυτό που μπορεί να φτάσει σε μεγάλο ύψος, με μεγάλα φύλλα που μοιάζει με την κανονική μπανανιά.

Η μοναδικότητα του φυτού κρύβεται στο γεγονός ότι τα ανθεκτικά στη ξηρασία φύλλα του και ο βολβός του, όταν επεξεργαστούν και πολτοποιηθούν δίνουν μια ουσία που μοιάζει εξωτερικά με τυρί και η οποία μπορεί να ψηθεί ή και να διατηρηθεί σε αυτοσχέδια «ψυγεία» κάτω από το έδαφος μέχρι και 20 χρόνια.

«Βρίσκεται πάντα εκεί για να θρέψει την οικογένεια μου» λέει ο αγρότης Μεντέτ Κεμάλ που θυμάται πως πέντε χρόνια πριν, όταν η ξηρασία αποδεκάτισε τη μικρή παραγωγή καλαμποκιού και σόργου στην οποία στηρίζονταν, το μόνο που επέζησε ήταν το ενσέτε. Ακόμα κι όταν η οικογένεια εξάντλησε όλο το υπόγειο απόθεμα, δεν πείνασε. Απλώς έκοψε μερικά ακόμα φυτά, στα οποία, αντίθετα με τα άλλα, η συγκομιδή μπορεί να γίνει όλη τη χρονιά. «Ένα ενσέτε μπορεί να θρέψει μια οικογένεια για μία εβδομάδα» λέει ο Κεμάλ, μπροστά σε ένα χωράφι με 300 ενσέτε, το καθένα μέχρι και 10 μέτρα ψηλό.

Περίπου 15 εκ. άνθρωποι στη νότια Αιθιοπία, ανάμεσα τους και οι φυλές Γκουράτζε, Σιντάμα και Χαντίγια βασίζονται στο ενσέτε για τη διατροφή τους, παρόλο που είναι σχετικά χαμηλό σε πρωτείνη και έχει πικρή γεύση.

Τα φυτά ωριμάζουν στα επτά χρόνια και η συγκομιδή είναι αρκετά δύσκολη, αλλά με το κατάλληλο χειρισμό αποτελούν την ασπίδα για τους ντόπιους απέναντι στη πείνα και μπορεί να σώσουν ζωές όπως έγινε με πολλές από τις φυλές του Αιθιοπικού νότου στη διάρκεια των λιμών του 1973 και του 1984

Αν και η χρήση του ενσέτε από τον άνθρωπο χρονολογείται εδώ και χιλιάδες χρόνια, μόλις το τελευταίο καιρό συγκέντρωσε τη προσοχή που του αξίζει από ειδικούς και οργανώσεις αρωγής που αναζητούν μακροπρόθεσμες λύσεις για το πρόβλημα επισιτισμού της Αιθιοπίας. «Είμαι ενθουσιασμένος με αυτό το φυτό», λέει ο Yihenew Zewdie, ειδικός στην ασφάλεια τροφίμων στο Πρόγραμμα Τροφίμων του ΟΗΕ, «μπορεί να είναι η απάντηση στη πείνα και δε του έχει δοθεί η προσοχή που θα έπρεπε».

Η έρευνα και η ανάπτυξη για το ενσέτε έχει επισκιαστεί από τη προτεραιότητα που δίνεται σε πιο παραδοσιακά δημητριακά και φυτά, όπως το καλαμπόκι που άλλωστε προτιμούνται κι από τις Δυτικές οργανώσεις αρωγής. Όσο για την αιθιοπική κυβέρνηση, αναγνώρισε πριν μια δεκαετία την αξία του ενσέτε, αλλά μόνο θεωρητικά. Το υπουργείο Γεωργίας ενδιαφέρεται περισσότερο για την αύξηση της παραγωγής καλλιεργειών, όπως καφές και λουλούδια που αυξάνουν τις εξαγωγές, άρα και τα έσοδα.

Κάποιοι ειδικοί ισχυρίζονται πως η καλλιέργεια του ενσέτε έχει μικρότερο κόστος και είναι απλούστερη από τις άλλες ενώ δεν θα χρειαστεί να κατασκευαστούν μεγάλα αρδευτικά έργα. Επίσης η αντοχή του φυτού στη μέτρια ξηρασία και η δυνατότητα αποθήκευσης των παραγώγων του, το κάνει ιδανικό και για ζωοτροφή.
Επειδή είναι πλούσιο σε υδατάνθρακες και χαμηλό σε πρωτείνες μπορεί εύκολα να συμπληρωθεί με άλλες τροφές όπως το κρέας. Σχεδόν όλα τα μέρη του φυτού είναι χρήσιμα. Οι ίνες είναι αρκετά ανθεκτικές για να πλεχτούν σε σκοινί, καλάθια ακόμα και για οικοδομικές εργασίες και τα φύλλα χρησιμοποιούνται σαν πιάτα.

Βέβαια, η εισαγωγή του ενσέτε σε άλλες περιοχές της Αιθιοπίας ή ακόμη περισσότερο σε άλλες αφρικανικές χώρες παρουσιάζει δυσκολίες, αφού όπως λέει ο Desalegn Rahmato, πρώην επικεφαλής του Αιθιοπικού Φόρουμ Κοινωνικών Μελετών, οι διατροφικές συνήθειες είναι πολύ δύσκολο να αλλάξουν και έχουν σχέση με τη κουλτούρα και τη παράδοση του κάθε λαού.

Υπάρχουν πολλά που πρέπει να γίνουν ακόμη γι αυτό που χαρακτηρίζεται ως το «λιγότερο μελετημένο φυτό στην Αφρική» και που σήμερα παρέχει τροφή σε περίπου 10 εκατομμύρια ανθρώπους στην Αιθιοπία και την Ερυθραία.

Ίσως αν μελετηθεί περισσότερο, να αποδειχτεί, όχι η μοναδική, αλλά έστω μια σημαντική διέξοδος από τη πείνα σε μια ευρύτερη περιοχή της ηπείρου.